काठमाडौं, मंसिर २९–

तेल निर्यातकर्ताहरुको संगठन (ओपेक)का साथै नन ओपेक देशहरुले कच्चा तेल उत्पादनमा कमी ल्याउने निर्णय गरेसँगै अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ बढेको छ । यसको असर नेपाललाई पनि पर्ने अर्थविदहरु बताउँछन् ।

किन बढ्यो कच्चा तेलको मूल्य ?

सन् २०१४ को जनवरीमा कच्चा तेलको मूल्य प्रतिब्यारेल १ सय ७.७८ अमेरकी डलर रहेको थियो । तर, दुई वर्षपछि सन् २०१६ को जनवरी २५ मा घटेर ३०.५ सम्म आाएको थियो ।

चीनले तेलमा खपत गर्ने मात्रामा ल्याएको कमी र अमेरिकाले पनि तेलको उत्पादन थालेसँगै बजारमा माग भन्दा तेलको उत्पादन बढी भयो र मूल्यमा ठुलो गिरावट आयो ।

यसले तेल नै मूख्य आयस्रोत भएका राष्ट्रहरुमा आर्थिक मन्दी छायो । भेनेजुयलाका साथै अन्य तेल उत्पादक देशहरु पनि आर्थिक मन्दीतिर धकेलिए । रुस पनि अछुतो रहन सकेन ।

ओपेकमा संलग्न राष्ट्रहरुले मात्रै विश्वमा उत्पादित तेलको एक तिहाई तेल उत्पादन गर्छन् । ओपेकमा संलग्न राष्ट्रहरुले प्रत्येक दिन ३३ लाख ब्यारेल तेल उत्पादन गर्छन् । तेलको मूल्यका कारण आर्थिक मन्दी छाएपछि ओपेक र नन ओपेक राष्ट्रहरु तेल उत्पादनमा कमी ल्याएर मूल्य बढाउन जुटेका हुन् ।

आपेकमा अल्जेरिया, इरान, इराक, कुबेत, लिबिया, साउदी अरेबिया, दुबई र भेनेजुयला जस्ता राष्ट्रहरु छन् । ओपेकले अब प्रतिदिन १२ लाख ब्यारेल तेल कटौती गर्ने निर्णय गरेको छ । जुन आगामी जनवरी सुरुवातीसँगै लागू हुन्छ ।

ओपेकको यो निर्णयपछि नन ओपेक राष्ट्रहरु पनि छलफलमा जुटे र तेल उत्पादन कटौती गर्ने निर्णयमा पुगे । नन ओपेक राष्ट्रमा पर्ने रसिया पनि यसमा सकारात्मक देखिएको छ । बहराइन र मेक्सिकोले पनि तेल उत्पादनमा कटौति गर्ने भएका छन् ।

नन ओपेक राष्ट्रहरुले गत शनिबार प्रत्येक दिन ५ लाख ५८ हजार तेल कटौति गर्ने निर्णय गरेका छन् । र, कच्चा तेलको भाउ दिनदिनै जस्तो बढेको छ ।

अन्र्तराष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ अहिले प्रतिब्यारेल ५७.८९ अमेरिकी डलर पुगेको छ ।

नेपालमा के असर पर्छ ?

कच्चा तेल रिफाइन गर्ने उद्योग अभावका कारण नेपालले अहिले भारतबाट प्रशोधित तेलको आयात गर्दै आएको छ ।

अर्थशास्त्री पोषराज पाण्डेकाअनुसार करिब १७ वर्ष अघिसम्म नेपाल आयल निगमले अन्य देशबाट कच्चा तेल किनेर भारतीय रिफाइनरी कम्पनीलाई रिफाइन गर्न दिन्थ्यो ।

तर, पछिल्लो समय भारतीय आयल कर्पाेरेशन (आईओसी)बाट रिफाइन गरेको तेल मात्रै किन्ने गरेको छ ।

अब अन्तराष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको मूल्य बढेपछि आईओसीले रिफाइन तेलको मूल्य बढाउन सक्छ । कच्चा तेलको मूल्य थोरै घटबढ हुँदा मूल्यमा फरक नदेखिएपनि ठुलो घटबढ हुँदा भने आईओसीले तेलको मूल्यमा थपघट गर्ने गरेको छ ।

अर्थविद प्रा. डा. विश्वाम्भर प्याकुरेलले भन्छन्, ‘अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ घट्दा नेपाललाई दिने तेलको मूल्य नघटाएका थुप्रै उदाहरणहरु छन् । तर, कच्चा तेलको मूल्य बढ्दा आईओसीले सँधै भाउ बढाउने गरेको छ ।’

आयल निगमका प्रवक्ता भानुभक्त खनालले ‘अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको मूल्य बढ्दैमा नेपालमा पनि बढ्छ भन्ने कुनै निश्चित नभएको बताउँछन् । तर, ठुलो मात्रामा कच्चा तेलको मूल्य बढ्यो भने आईओसीले पनि मूल्य बढाउने उनको भनाइ छ ।

आईओसीले मूल्य घटाउँदा नेपाल आयल निगमले खासै नघटाएपनि बढाउँदा भने तत्काल बढाएको देखिन्छ । भारतको अघोषित नाकाबन्दीको समयमा नेपाल आयल निगमलाई ११ रुपैयाँ नाफा रहेको थियो । बेलाबेलामा पेट्रोलमा एक लिटरमै आयल निगमले २१ रुपैयाँसम्म नाफा लिएको तथ्य पनि छ ।

घटेको बेला तत्काल नघटाउने भएपनि बढेको बेला तत्काल मूल्य बढाउने आयल निगमको प्रचलन छ ।

अर्थशास्त्री पोषराज पाण्डे पनि अन्र्तराष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको भाउ बढेसँगै नेपालमा मूल्य बढ्न सक्ने बताउँछन् । उनले भने ‘कच्चा तेलको भाउ बढेपछि रिफाइनरी आयलको लागत बढ्छ, जसका कारण नेपाल आउने तेलको मूल्यमा पनि बृद्धि हुन्छ ।’